Kościół św. Katarzyny w Starogardzie Gdańskim

Kościoły

Kościół św. Katarzyny, znajdujący się w malowniczym Starogardzie Gdańskim, to rzymskokatolicka świątynia o bogatej historii, która sięga przełomu XVIII i XIX wieku. Zbudowany w latach 1799–1802, był on pierwotnie miejscem kultu luterańskiego do 1946 roku.

Warto zauważyć, że w 2003 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków, co stanowi dokumentację jego wartości historycznej oraz architektonicznej. Ten krok podkreśla znaczenie obiektu, który jest nie tylko miejscem modlitwy, ale także świadkiem przemian kulturowych regionu.

Historia

Okres przed I rozbiorem Polski

Kościół św. Katarzyny, który jest ważnym elementem kultury Starogardu Gdańskiego, po raz pierwszy został uwieczniony w dokumentach około roku 1470. Zlokalizowany przy skrzyżowaniu ulic Wodnej i Podgórnej, tuż nad kanałem młyńskim, zbudowany został najprawdopodobniej w technice muru pruskiego. W roku 1557 świątynia przeszła w ręce protestantów, zgodnie z dekretami króla Zygmunta II Augusta. Niestety, kościół doświadczył ogromnych zniszczeń, kiedy to w 1629 roku spłonął w wyniku wielkiego pożaru miasta, a jego los powtórzył się w 1642 roku. W czasie potopu szwedzkiego pozostałe kościoły, takie jak pw. św. Jana, św. Jakuba i św. Jerzego, zostały całkowicie zniszczone, a kościół farny znacznie uszkodzony. Jednakże, kościół św. Katarzyny jako jedyny ocalał i przez długi czas służył zarówno katolikom, jak i protestantom, osłabiając podziały między wyznaniami.

Zabór pruski

Na początku zaborów, w sierpniu 1792 roku, miasto ponownie zmagało się z pożarem, który zniszczył praktycznie całą jego infrastrukturę, w tym świątynię św. Katarzyny. W wyniku tego zdarzenia, Skarb Państwa Pruskiego wsparł wspólnotę finansowo, przekazując drewno na budowę stropu oraz niezbędne wyposażenie. Patronat nad odbudową nowego kościoła sprawował Magistrat Miejski. Nowa świątynia została wzniesiona w latach 1799–1802, w stylu klasycystycznym, na północno-wschodnim narożniku Rynku. W bezpośrednim sąsiedztwie prezbiterium postawiono również nowy budynek szkoły i pastorówki. W drugiej połowie XIX wieku do elewacji kościoła dodano elementy neogotyckie, a w 1872 roku zbudowano nową wieżę, na którą umieszczono kopię figury Chrystusa Zbawiciela autorstwa Bertela Thorvaldsena.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po zakończeniu I wojny światowej, w 1920 roku Pomorze włączono w granice II Rzeczpospolitej, co spowodowało emigrację licznej grupy parafian narodowości niemieckiej. W 1921 roku stanowili oni kilkanaście procent ludności miasta. Pierwszym pastorem w okresie powojennym został Oskar Brandt, który zasłynął z pomocy rannym w katastrofie kolejowej, która miała miejsce pod Starogardem Gdańskim w 1925 roku. Jego działalność duszpasterska została doceniona przez władze miejskie, które złożyły mu gratulacje z okazji czterdziestolecia pracy. W 1930 roku jego następcą został Bruno Wendlandt, aktywny antyfaszysta, który nawiązał przyjaźń z ks. Franciszkiem Sawickim. W 1933 roku z 758 wiernych tylko 53 stanowili Polacy, jednak 23 grudnia pastor Józef Danielczyk z Grudziądza odprawił nabożeństwo w języku polskim.

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej pastor Wendlandt przeżył dramatyczne momenty, związane z zbrodnią w Lesie Szpęgawskim oraz próbą uwolnienia ks. Wawrzyńca Janikowskiego z obozu Stutthof, co przyciągnęło zainteresowanie Gestapo. W 1942 roku został powołany do wojska, a w 1945 roku odniósł obrażenia w walkach o Gdańsk, trafiając następnie do radzieckiej niewoli, gdzie zmarł w obozie w Toruniu 26 czerwca 1945. Poza tym, wieża kościoła pełniła w marcu 1945 roku rolę punktu obserwacyjnego i alarmowego.

Od 1945

30 marca 1945 roku budynek kościoła został przekazany parafii św. Mateusza jako filia. W wrześniu tego samego roku nadano mu wezwanie św. Wojciecha. 21 listopada 1946 roku z miasta przesiedlono ostatnich 800 ewangelików do Niemiec, co nastąpiło zgodnie z ustaleniami konferencji poczdamskiej. Już od 1947 roku budynek przeszedł pod opiekę Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej, które jednak zostało rozwiązane w następnym roku w wyniku nakazu władz. W 1949 roku staraniem ks. Stanisława Nagórskiego, proboszcza parafii św. Wojciecha, przeprowadzono remont kościoła. Z powodu trwających prac w świątyni parafialnej, nabożeństwa odbywały się w kościele św. Katarzyny aż do 1978 roku. W tym roku dotychczasowy kościół filialny został ustanowiony siedzibą parafii rzymskokatolickiej pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

Architektura

Kościół św. Katarzyny w Starogardzie Gdańskim stoi w północno-wschodnim narożniku starogardzkiegoRynku. Jest to niezwykła budowla, która posiada trzy nawy oraz imponującą, strzelistą wieżę, będącą najwyższym punktem w historycznym centrum miasta.

Struktura obiektu została zaprojektowana na planie prostokąta o wymiarach 31 na 15 metrów, a wzniesiono ją z czerwonej cegły, z wyjątkiem wieży oraz zakrystii, które są w większości otynkowane. Na dachu kościoła znajduje się trójspadowe pokrycie, natomiast wysokość nawy głównej osiąga 9,5 metra.

Wykonana z czerwonej cegły wieża znajduje się w zachodniej, frontowej elewacji budynku i składa się z sześciu kondygnacji. W jednej z wnęk wieży umieszczona jest figura Chrystusa Zbawiciela, która stanowi replikę dzieła duńsko-islandzkiego artysty Bertela Thorvaldsena.

Wyposażenie

Wnętrze świątyni oferuje niezwykłe doświadczenia wizualne, które przyciągają uwagę odwiedzających. W nawach bocznych można dostrzec ciekawą konstrukcję, gdzie umieszczono dwa poziomy empor, tworzące imponującą przestrzeń.

Nad głównym wejściem ulokowane są 18-głosowe neoromańskie organy, które są dziełem znanego gdańskiego organmistrza, Juliusza Witta. Te organy powstały w latach 1865-1880 i charakteryzują się mechaniczną trakturą gry, co zapewnia wyjątkowe brzmienie i jakość dźwięku.

Na emporach znajdują się ławki, które są ustawione równolegle do ścian świątyni, co sprzyja zarówno modlitwie, jak i kontemplacji. Tuż za ołtarzem można zauważyć zachwycający witraż przedstawiający wizerunek Chrystusa Zbawiciela, który dodaje wnętrzu niezwykłego charakteru.

Warto wspomnieć o ołtarzach bocznych: po prawej stronie od głównego ołtarza ulokowano ołtarz ku czci Matki Bożej Królowej Polski, a po lewej stronie znajduje się ołtarz świętego Wojciecha. Takie umiejscowienie podkreśla znaczenie tych postaci w tradycji katolickiej.

Na balustradach empor zawieszone są obrazy drogi krzyżowej, których autorem jest Kazimierz Falkowski. W centralnej części nawy, po lewej stronie od wejścia, umieszczono ambonę z namalowanym wizerunkiem Ducha Świętego, stanowiącą istotny element liturgiczny.

Wnętrze zdobią również trzy mosiężne żyrandole, które pochodzą z roku 1888, nadając przestrzeni elegancki klimat. Przy głównym wejściu zainstalowano tablicę poświęconą ofiarom II wojny światowej, a obok niej znajduje się ołtarz boczny z figurą świętego Antoniego Padewskiego.

Dodatkową tablicę pamiątkową ufundowano na cześć żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – została wykonana przez starogardzkiego kamieniarza Romana Kałdana. Wnętrze świątyni wzbogacają nie tylko witraże, ale także obrazy świętych: Katarzyny, Chrystusa Miłosiernego i świętej Faustyny Kowalskiej, oraz reprodukcja Madonny Sykstyńskiej autorstwa Rafaela Santiego.

Marmurowa chrzcielnica, ufundowana przez Richarda Bruera w 1901 roku, nosi współczesny napis upamiętniający jubileusz chrztu Polski z 2016 roku. Natomiast w 1998 roku poświęcono tablicę upamiętniającą starogardzkie Bractwo Kurkowe, a w 2019 roku uhonorowano Danutę Siedzikównę, jej pamięć również znalazła swoje odzwierciedlenie w tej świątyni.

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 04.07.2013 r.]
  2. Odsłonięcie tablicy pamiątkowej Danuty Siedzikówny „Inki” w Starogardzie Gdańskim [online], dzieje.pl [dostęp 11.05.2024 r.]
  3. Zbigniew Potocki, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim dawniej i dziś, 2018, s. 12–16, ISBN 978-83-64224-17-1
  4. Zbigniew Potocki, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim dawniej i dziś, 2018, s. 17–24, ISBN 978-83-64224-17-1
  5. Zbigniew Potocki, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim dawniej i dziś, 2018, s. 25–26, ISBN 978-83-64224-17-1
  6. Zbigniew Potocki, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim dawniej i dziś, 2018, s. 26–28, ISBN 978-83-64224-17-1
  7. Zbigniew Potocki, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim dawniej i dziś, 2018, s. 29–32, ISBN 978-83-64224-17-1
  8. Zbigniew Potocki, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim dawniej i dziś, 2018, s. 38, ISBN 978-83-64224-17-1
  9. Zbigniew Potocki, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim dawniej i dziś, 2018, s. 42–43, ISBN 978-83-64224-17-1
  10. Zbigniew Potocki, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim dawniej i dziś, 2018, s. 43, ISBN 978-83-64224-17-1
  11. Zbigniew Potocki, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim dawniej i dziś, 2018, s. 44–55, ISBN 978-83-64224-17-1
  12. Urząd Miasta Starogard Gdański: Starogard Gdański – zabytki. [dostęp 27.12.2013 r.]

Oceń: Kościół św. Katarzyny w Starogardzie Gdańskim

★★★★★
Średnia ocena:4.58 Liczba ocen:6