Baszta Gdańska, znana również jako Baszta Szewska, to niezwykle cenny zabytek położony w sercu Starogardu Gdańskiego. Jej historia sięga 1325 roku, co czyni ją jednym z najstarszych elementów architektonicznych w regionie.
Baszta ta wyróżnia się jako najlepiej zachowany przykład gotyckiej architektury w mieście, świadcząc o bogatej przeszłości i znaczeniu obronnym. Pierwotnie pełniła funkcję zabezpieczającą przed nieprzyjaciółmi, a także pobierała myto od wjeżdżających do miasta przez Bramę Gdańską. Z biegiem lat jej rola ewoluowała - przekształciła się z funkcji obronnej na obserwacyjną, aż ostatecznie stała się miejscem przetrzymywania więźniów.
Baszta, z racji historycznego znaczenia cechu szewców, zyskała nazwę Szewska. Obiekt usytuowany jest nad rzeką Wierzycą, która dawniej pełniła rolę fosy otaczającej miasto. W XVIII wieku budowla wykorzystywana była jako kaplica, natomiast w XIX wieku zyskała miano pruskiego więzienia. Przed wybuchem II wojny światowej przekształcono ją w policyjny areszt, a w trakcie wojny była miejscem przetrzymywania przez gestapo.
Baszta przeszła wiele przebudów; jedną z nich miała miejsce w 1893 roku, kiedy to dolna część została zwężona w celu poszerzenia ulicy. Dziś baszta stanowi część Muzeum Ziemi Kociewskiej, w którym można zgłębiać historię regionu Kociewia.
Nad jej zewnętrznym murem umieszczono także tablicę pamiątkową, która została ufundowana w 1998 roku przez zakon joannitów. Tablica ta ma na celu uczczenie 800-lecia miasta oraz 650 rocznicy nadania praw miejskich, co podkreśla znaczenie tej historycznej budowli w lokalnej tożsamości kulturowej.
Historia
Baszta Gdańska, znana ze swojej bogatej historii, została wzniesiona w roku 1325. Jej głównym zadaniem była obrona przyległych odcinków murów miejskich, co zlecono cechowi szewców, jako że nie istniała stała obsada załogi. Każdego wieczora most zwodzony był podnoszony, aby lokalni mieszkańcy mogli cieszyć się spokojnym snem, podczas gdy rano most opuszczano, co zapewniało swobodny dostęp do miasta.
W całym okresie sweje istnienia, Baszta Gdańska pełniła różnorodne funkcje. W przeszłości była to kaplica Maryjna, a w czasach II wojny światowej została przekształcona w areszt niemiecki, wyznaczony dla inteligencji pomorskiej oraz kociewskiej. Po wojnie, od lat 60. XX wieku, w jej wnętrzach powstała siedziba Stacji Upowszechniania Wiedzy o Regionie, która do roku 1980 stanowiła fundament dla obecnego Muzeum Ziemi Kociewskiej.
Obecnie w baszcie znajdują się wystawy stałe dotyczące okupacji hitlerowskiej na ziemi starogardzkiej, co stanowi ważny element pamięci historycznej regionu.
Legendy
W okolicach Gdańska miały miejsce niezwykłe wydarzenia, które na zawsze wpisały się w legendy tego miejsca. Biskup Wojciech w roku 997 podczas swojej podróży przez tę krainę przeszedł bród przez rzekę Wierzycę.
Chłopi z Starogardu byli zmuszeni do niesienia ciężaru darmowej zwózki materiałów budowlanych, które były niezbędne do wzniesienia imponującej twierdzy. Pewnego razu, po długim czasie wyzysku, postanowili zbuntować się i zbiegli do pobliskiego Lasu Szpęgawskiego. Tam, zepchnięci przez Krzyżaków, gotowi byli poświęcić swoje życie, wolałby zginąć w lodowatych wodach Jeziora Płaczewskiego niż oddać się w niewolę. Ci, którzy zostali jednak pojmani, zostali uwięzieni w murach gdańskiej baszty.
W historii tej twierdzy nie zabrakło również dramatycznych chwil. 8 grudnia 1461 roku, Krzyżacy zdołali zdobyć miasto przez błąd, kiedy to ktoś potajemnie uszkodził łuki, co uniemożliwiło obrońcom skuteczne odparcie ataku w nadchodzący dzień.
Nie można również zapomnieć o młodej burmistrzance, której odmówiono prawa do małżeństwa. Zrozpaczona skoczyła z najwyższego okna prosto do wód Wierzycy, co nadało nowy wymiar tragizmowi tej legendy.
Ciekawostki
Baszta Gdańska, znana również jako Baszta Szewska, odgrywała kluczową rolę w historii Starogardu. Jej głównym zadaniem była obrona wjazdu od strony Gdańska, co tłumaczy jej nazwę. Dodatkowo, miała chronić przyległe odcinki murów miejskich. Ze względu na brak stałej obsady, obowiązek ten spoczywał na cechu szewców, co nadało jej drugą nazwę.
W czasach pokoju, Baszta Szewska pełniła także funkcje w zakresie bezpieczeństwa. Można było tu usłyszeć hejnalistę, który codziennie rano przypominał o otwarciu bram miejskich. Co więcej, według dokumentów z 1643 roku, służyła również jako więzienie i nocna wartownia.
Warto zaznaczyć, że przez pewien okres w Baszcie Gdańskiej przechowywano skarbiec magistratu oraz kościoła św. Mateusza. Po wojnie ze Szwedami, kiedy kościół uległ zniszczeniom, Baszta stała się katolicką „Kaplicą na Bramie”, dedykowaną Najświętszej Maryi Pannie.
W 1846 roku, po wydarzeniach związanych z zbrojnym marszem na garnizon pruski, w Baszcie Szewskiej więziono kilkunastu uczestników tego wystąpienia, w tym znanego Floriana Ceynowę. Utrata funkcji obronnych na początku XIX wieku sprawiła, że w latach 1847-1912 budowla przeszła w ręce prywatne i zyskała nową funkcję mieszkalną.
W dniach 12 września 1939 roku, Baszta Szewska zyskała status filii starogardzkiego więzienia sądowego. Jednak tragiczne wydarzenia miały miejsce w nocy z 10 na 11 listopada tego samego roku, kiedy to w jej murach zgwałcono i zamordowano kilkanaście młodych Polek.
Przypisy
- Baszta Gdańska [online], Kociewie24.eu [dostęp 30.06.2023 r.]
- Baszta Gdańska (Szewska) [online], Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim [dostęp 30.06.2023 r.]
- Baszta Gdańska - Legendy [online], Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim [dostęp 30.06.2023 r.]
- Baszta Gdańska - Ciekawostki [online], Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim [dostęp 30.06.2023 r.]
- Franciszek Mamuszka: Pomorze Gdańskie – panorama turystyczna. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 226. ISBN 83-03-00-243-0.
Pozostałe obiekty w kategorii "Zabytki":
Baszta Tczewska | Pałac Wiechertów | Wieża ciśnień w Starogardzie Gdańskim (Szpital Kocborowski)Oceń: Baszta Gdańska