Cmentarz żydowski w Starogardzie Gdańskim

W latach 1931-1932 w budżecie gminy żydowskiej w Starogardzie Gdańskim znajdowały się różnorodne wydatki związane z funkcjonowaniem cmentarza. W ich skład wchodziły m.in. ubezpieczenie nieruchomości, takie jak kostnica i dom cmentarzysty, oraz wypłaty dla dozorcy, które wyniosły łącznie 250,60 zł i 20 zł, a także utrzymanie grobu rodziny Hirschfeldów za kwotę 100 zł.

W okresie międzywojennym, cmentarz był otoczony solidnym murem z cegły, w północnej części którego znajdował się dom przedpogrzebowy wyceniony w 1939 roku na 2250 zł. Niestety, po wybuchu II wojny światowej, teren ten stał się miejscem tragicznych wydarzeń. Niemieckie okupacyjne siły zamordowały na jego terenie co najmniej dwóch żydowskich mieszkańców Starogardu, w tym Józefa Sagaja, który został zastrzelony 27 października 1939 r., po przewiezieniu z więzienia w Skarszewach.

Dewastacja cmentarza rozpoczęła się w 1943 roku, kiedy to nagrobki były wywożone przez firmę Brunona Klose z Gdyni. Część z nich nabył Edward K., związany z kamieniarstwem. Po wojnie, znaczna liczba macew znajdowała się na cmentarzu, ale szybko zaczęły znikać lub były niszczone. Pewną część terenu zajęła, a następnie ogrodziła oraz zabudowała parafia rzymsko-katolicka pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła.

W 1984 roku Towarzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej próbowało podjąć działania mające na celu upamiętnienie tego ważnego miejsca. Mimo przygotowania projektu pomnika, nie spotkał się on z akceptacją lokalnych władz. Dnia 2 lutego 1985 roku, cmentarz został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa gdańskiego pod numerem 928.

Jak wynika z pisma Gdańskiego Ośrodka Dokumentacji Zabytków z 12 maja 1987 roku, nekropolia była wówczas w stanie dalszej dewastacji, mimo wielokrotnych interwencji do władz miejskich. W tym okresie zniszczeniu uległy fundamenty zburzonego domu przedpogrzebowego, jak również fragmenty ogrodzenia. Obecnie na terenie cmentarza znajdują się jedynie około 20-30 nagrobków, z których część posiada czytelne inskrypcje w języku hebrajskim i niemieckim.

Najstarsza zidentyfikowana stela znajdująca się w obrębie cmentarza należy do Jehudy Lejba syna Cwi Hirsza, zmarłego 29 lipca 1819 roku. Z kolei w centralnej części cmentarza można zobaczyć zniszczony nagrobek Ariego Izaaka Goldfarba, wiceburmistrza i członka Rady Miejskiej Starogardu, który zmarł 5 lutego 1925 roku w Wiesbaden i został poddany kremacji w Wilmersdorfie.

Cmentarz jest obecnie otoczony współczesnym, częściowo zniszczonym ogrodzeniem z siatki metalowej, a dostęp do niego możliwy jest przez niezamykaną furtkę. Teren porasta niebieska roślinność, w tym trawy, lilaki pospolite, tawuły, lipy, jesiony oraz klony i brzozy. Cmentarz pozostaje w zarządzie gdańskiej filii Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP.